'De rare taal van geluiden'

Concert en muziekconferentie over muziekeducatie in het Bimhuis en het Conservatorium van Amsterdam.

48 kleuters van Openbare Basisschool De Venser in Diemen en de Familieschool in Heerhugowaard met hun ouders en leerkrachten en 100 conferentiegangers zijn het publiek van het concert van Amsterdam Sinfonietta in het Bimhuis in Amsterdam. Nadat Lawrence Powel op de altviool het klarinetconcert van Mozart ten gehore heeft gebracht vindt de première plaats van Atlas, van Oene van Geel. Deze nieuwe compositie is in opdracht van Amsterdam Sinfonietta en TOEVAL GEZOCHT gemaakt, en is geïnspireerd op het werken met de kinderen op school. In het derde deel zijn de 48 kinderen niet langer publiek maar spelen een rol als dirigent, muzikant en improvisator.

Na de lunch wordt de bijeenkomst voortgezet in de vorm van een conferentie in het Conservatorium van Amsterdam onder leiding van dagvoorzitter Bertien Minco.

Annemieke Huisingh opent het middagprogramma met een korte toelichting op het muziekproject waarin de kinderen begeleid door zes musici van Amsterdam Sinfonietta onderzoeker waren van geluiden, improvisator, dirigent en componist. Ze speelden op hun eigengemaakte instrumenten, waren luisteraar en ze voerden muzikale gesprekjes. Daarin vertonen zij veel verwantschap met wat professionele musici doen. ‘Dit is een dag die ik nooit meer ga vergeten’ was de reactie van één van de kinderen tijdens de repetitie met Amsterdam Sinfonietta, de maandag voor het concert. De documentaire van Abel Splinter, die vervolgens voor een gedeelte wordt vertoond, geeft een rijk beeld van het werkproces met de kinderen door de musici van Amsterdam Sinfonietta op de Familieschool.

Mark Mieras, wetenschapsjournalist, gaat in zijn presentatie in op de muzikale ontwikkeling van jonge kinderen, bekeken vanuit resultaten van recent hersenonderzoek. Hij begint met het beroemd geworden Mozart-effect: Kinderen zouden intelligenter worden van het luisteren naar Mozart. Dit onderzoek is al vele malen onderuit gehaald of in een andere vorm uitgevoerd. Maar duidelijk is wel dat het met aandacht luisteren naar muziek iets met de hersenen doet. Een ander voorbeeld: Uit onderzoek met baby’s van drie maanden is gebleken dat zij een aangeboren ritmegevoel hebben. Op een ontbrekende puls in een ritme wordt door hen direct in hun hersenen gereageerd. Ook is uit onderzoek gebleken dat de eerste kreetjes en geluiden van kinderen al een taal zijn waarin kinderen communiceren. Het zijn de eerste oefeningen voor een gesproken taal die volwassenen ook kunnen verstaan, met alle daarbij behorende activiteiten van mond, strottenhoofd, adem etc.

Het is belangrijk dat kinderen goed en met aandacht luisteren, zij zijn daar goed toe in staat en ze ervaren de muziek zeer lichamelijk. Ze beleven de schoonheid en ze zijn gemotiveerd om iets te doen. Dit alles stimuleert de hersenactiviteit en de ontwikkeling van de hersenen. Zelf muziek maken is heel belangrijk, maar ook het volgen van wat een ander doet maakt de hersenen actief. De hersenen zijn niet in te delen in afgebakende gebieden die los van elkaar functioneren. De verbindingen tussen de diverse hersengebieden worden vaak tijdens fysieke inspanning tot stand gebracht en verder versterkt. Kinderen voelen dit onbewust aan door te gaan rennen, springen, te bewegen en geluiden te maken.

Nancy Evans deelt een aantal van haar ervaringen met ‘creative music making with children’. Zij werkt veelal met jonge kinderen in kindercentra of op school. Kinderen kiezen een instrument heel bewust uit, ze ontdekken nieuwe geluiden en nieuwe wijzen van musiceren. Ze spelen verantwoordelijk en met empathie met elkaar. Ze transformeren, combineren en ontwikkelen muzikale ideeën. Ze reageren op veranderingen in de muziek door fysieke beweging of visuele verbeelding en ze weten direct of je hun spel op de juiste wijze naspeelt of dat je er een verandering in maakt. Ze kunnen hun ideeën vormgeven en uiten door muziek. Voor een jong kind is kunst leven en leven is kunst. Ze vloeien in elkaar over. Het spel van een kind kun je onmogelijk uit elkaar rafelen in verschillende kunstdisciplines. Maar zodra een kind naar school gaat worden kunst en leven uit elkaar gehaald. Muziek wordt een pakketje dat op een bepaalde dag gegeven wordt en op een andere dag volgt bijvoorbeeld het pakketje schilderen.

Nancy kiest ervoor slechts zelden haar eigen instrument – trompet – te gebruiken. Meestal gaat zij in op de materialen of instrumenten die de kinderen kiezen en volgt hen daarin en brengt variaties aan. Zij pleit ervoor dat de volwassen begeleider een creatieve muzikale omgeving aanbiedt, zeer goed observeert, zich open stelt voor de muziek die de kinderen maken en er op reageert. Het is belangrijk om te weten wanneer je moet reageren en wanneer je moet luisteren. Zij pleit ervoor een speels en reactief muzikaal speelmaatje voor de kinderen te zijn. De uitwisseling tussen de leerkracht en de musicus is zeer belangrijk. Beiden kunnen van elkaar leren. Neem de tijd om te reflecteren met elkaar, wees je bewust van elkaars verschillende perspectieven, respecteer elkaars verschillende vaardigheden en kennis en wees flexibel.

Tijdens de discussie komen de ervaringen van de musici van Amsterdam Sinfonietta en van de docent van de Familieschool aan bod. De behoefte aan een referentiekader wordt naar voren gebracht, een format waar docenten direct mee aan de slag kunnen. Ook vanuit de opleidingen (opleiding docent muziek) wordt er gereageerd: nemen musici niet de plaats van de vakdocent in? Vervolgens wordt er gesproken hoe de musici van de vakdocenten kunnen leren en hoe de vakdocenten van de musici kunnen leren De musici van Sinfonietta zouden bij voorkeur samenwerken met een vakdocent muziek. Belangrijk is om te beseffen dat er geen vast format gegeven kan worden. Elke klas, elke leerling, elke docent en elke musicus is anders. Daar moet je voor open staan, met elkaar reflecteren en uitwisselen van ideeën en expertise. Vanuit die openheid krijgen de kinderen de beste kansen hun eigen muzikale creatieve vermogens te ontwikkelen.

Bekijk hier het programma.

Mozart met Lawrence Powel
Foto: Rolf Resink
Kinderen als dirigent
Foto: Rolf Resink
Muzikale gesprekjes
Foto: Rolf Resink
Muzikale gesprekjes
Foto: Rolf Resink
Annemieke Huisingh, Mark Mieras en Bertien Minco
Foto: Rolf Resink
Nancy Evans
Foto: Rolf Resink
Discussie van het publiek met de musici van het project
Foto: Rolf Resink
Discussie van het publiek met de musici van het project
Foto: Rolf Resink
Napraten
Foto: Rolf Resink
De stich­ting ont­wik­kelt en reali­seert ei­gen pro­jec­ten en werkt sa­men in part­ner­pro­jec­ten. In rij­ke do­cu­men­ta­tie zijn de werk­pro­ces­sen van de kin­de­ren te vol­gen.
Toeval Gezocht on­der­zoekt as­pec­ten van de re­la­tie tus­sen kunst en le­ren. Ei­gen on­der­zoek, als op­dracht­ge­ver van on­der­zoek en sa­men­wer­king met we­ten­schap­pe­lijk on­der­zoek.